
Het enneagram, wie kent het niet? Het gedragsmodel is een geliefd instrument dat wordt gebruikt in coachingsessies, op teambuildingsdagen.. maar ook in toenemende mate in preken en bijbelstudiegroepjes. De vraag is, hoort het enneagram ook thuis in de kerk?
Het enneagram wordt uitgebeeld als een negenpuntige ster die wordt omvat door een cirkel. Elk van de punten heeft een nummer dat een persoonlijkheidstype vertegenwoordigt. Het enneagram zou mensen tot zelfkennis brengen waardoor ze zich beter zouden kunnen verhouden tot anderen. Men gaat er vanuit dat emotionele wonden uit de kindertijd hebben geleid tot het ontstaan van een ‘vals Zelf,’ waarvan men verlost dient te worden door verlichtende zelfkennis. Zo zou men niet alleen ‘zelf’ beter leren begrijpen, maar uiteindelijk ook God en de medegelovige.
Chris Heuertz is bestsellerauteur van de boeken ‘The Enneagram of Belonging’ en ‘The Sacred Enneagram.’ Heuertz omschrijft het enneagram als ‘een heilige routekaart voor onze zielen’ en ‘mogelijk het meest effectieve instrument voor persoonlijke bevrijding.’ Hij schrijft: ‘het enneagram onthult zowel de negen wegen waardoor we kunnen verdwalen, alsook de negen wegen waardoor we terug thuis kunnen komen bij ons Ware Zelf.’1 En ook Franciscaans pater en promotor Richard Rohr noemt het enneagram ‘een krachtig instrument voor zelfontdekking en geestelijke transformatie’ en een ‘belangrijke hulp in het verwerven van zelfkennis en ontwaken tot ons Ware Zelf.’2
Een komen tot het ware Zelf (‘ziel,’ ‘ātman,’ of ‘christus’) is in oosterse religies synoniem voor het komen tot ‘god,’ omdat ‘god’ voor hen synoniem is voor de menselijke ziel. Men streeft daarom naar zelfkennis waardoor verlichting kan worden bereikt. Het bereiken van verlichting is niet Bijbels en wordt door online yoga encyclopedie yogipedia omschreven als ‘belangrijk in hindoe, boeddhistische en yoga filosofie. Volgens de leringen van yoga is verlichting het doel van alle meditatie en yoga oefeningen – lichamelijk, mentaal of geestelijk. In boeddhisme wordt verlichting meestal gezien als een ontwaken tot de absolute Waarheid, die het verlichte individu vrijzet van de cyclus van reïncarnatie. Verlichting betekent onthullen of herinneren wat onze ware, oorspronkelijke aard is.’3



Dat het enneagram door christenen wordt gebruikt, wil niet zeggen dat het christelijk is. Niet alleen is verlichting tot het ware Zelf anders dan verlossing door Jezus, ook is de bron waaruit het enneagram geopenbaard werd duister.
Het enneagram werd voor het eerst onder de aandacht gebracht door Russisch filosoof en esoterisch meester George Gurdjieff, die kennis over het ‘heilig’ geometrisch model zou hebben ontvangen van Soefi mystici. Voor deze Soefi’s was ‘het enneagram belangrijk als middel voor waarzeggerij om toekomstige gebeurtenissen te voorspellen, maar ook als instrument voor het vertegenwoordigen van levensprocessen, zoals persoonlijke transformatie.’4 Gurdjieff propageerde het enneagram als een weg tot het verwerven van kosmisch bewustzijn. Zijn leerling Óscar Ichazo – die zelf was getraind in Zen, Soefisme, yoga, Boeddhisme, Confucianisme, I Tjing en Kabbala – zou in de woestijn een openbaring van ‘Metatron, de prins der aartsengelen’5 hebben gehad over het enneagram. Vanaf de zeventiger jaren begon hij het model op een meer systematische manier te onderwijzen, waarbij hij zijn ‘verborgen kennis’ koppelde aan negen persoonlijkheidstypen. Ichazo richtte de New Age cultus Arica op. Eén van zijn leerlingen was de Chileense psychiater Claudio Naranjo, die later claimde het enneagram zelf doormiddel van channeling6 te hebben ontvangen. Naranja introduceerde het in de populaire New Age gemeenschap Esalen Institute in Californië. Maar of het enneagram nu door Soefi’s, een engel of channeling werd geopenbaard, net als het doel is ook de oorsprong van het enneagram verre van Bijbels.
Toch worden ook christenen aangemoedigd om doormiddel van het enneagram zichzelf te leren kennen om zo hun eigen weg tot God te vinden; een weg die aansluit bij hun persoonlijkheid. Dit is erg aantrekkelijk omdat het aansluit bij wat wij zelf fijn vinden. Maar ‘ken uzelf’ is geen Bijbels gebod. Een zoektocht naar onszelf is eindig, omdat wijzelf eindig zijn. Wie we werkelijk zijn geeft dan ook geen antwoord op onze levensvragen. God is eeuwig en Hij zegt: ‘Bij Mij is raad en wijsheid. Ik ben Inzicht, bij Mij is kracht.’ (Spr 8.14)
Enneagram ja of nee? Ik zou zeggen ‘nee.’ Laten we er naar streven God te kennen en ons er in verblijden door Hem gekend te zijn!
Kijktip: interview met voormalig New Age gelovigen Marcia Montenegro en Doreen Virtue.
Plaatjes onder vlnr: worshipmuziek voor enneagram type 3, het moderne enneagram, Oscar Ichazo claimde het enneagram te hebben ontvangen van de engel ‘metatron,’